Psychologia
Pomóż swemu dziecku w poradzeniu sobie ze stresem!
We współczesnych czasach panuje kult piękna. Człowiek jest określany na podstawie tego, jak wygląda i jak się prezentuje, a mass media produkują filmy, zdjęcia, rysunki pochwalające zgrabną, szczupłą sylwetkę i gładką skórę. Wywiera to dotkliwy wpływ zwłaszcza na dzieci i młodzież. Wygląd zewnętrzny (uroda, tusza, ubiór, sposób bycia) często stanowi jedno z podstawowych kryteriów decydujących o tym, czy młoda osoba zostanie zaakceptowana przez grupę rówieśniczą i do niej przyjęta.
Kiedy wygląd młodego człowieka różni się od uznawanego modelu piękna, świadomość tego faktu, jak też zachowania rówieśników, mogą być przyczyną: obniżenia poczucia własnej wartości i wiary w siebie, nieustającego stresu, zaburzeń odżywiania, chorób psycho-somatycznych oraz wielu innych przykrych, a nawet niebezpiecznych następstw.
Poniższy test, przeznaczony dla dziecka/młodego człowieka, ma za zadanie pomóc w uświadomieniu sobie – a przy okazji rodzicowi lub nauczycielowi – skali problemu, jak też odnaleźć sposoby poradzenia sobie z tą stresującą sytuacją.
ANKIETA Pomóż swemu dziecku w poradzeniu sobie ze stresem. Kanony piękna 100.95 KB 11 downloads
...
ANKIETA Pomóż swemu dziecku w poradzeniu sobie ze stresem. Kanony piękna 16.15 KB 7 downloads
...ANKIETA
Zakreśl kółkiem literki przy odpowiedziach, które dotyczą Ciebie.
1. Jestem
(Zaznacz jedną odpowiedź)
a) dziewczynką
b) chłopcem
2. Zaznacz przedział wieku, w jakim się znajdujesz
(Zaznacz jedną odpowiedź)
a) 7 – 9 lat
b) 10 – 12 lat
c) 13 – 15 lat
d) 16 – 18 lat
3. Czy w Twoim najbliższym otoczeniu ktoś krytykuje Cię za wygląd? Albo w inny sposób daje odczuć, że Twój wygląd, ubiór lub sposób bycia nie są właściwe?
(Zaznacz jedną odpowiedź)
a) tak, to zdarza się często
b) tak, czasami
c) zdarzyło się kilka razy w przeszłości
d) raczej nie
e) nie pozwalam nikomu siebie źle traktować z powodu wyglądu
f) nie, jestem zadowolony/a ze swego wyglądu i sposobu bycia
4. Czy jeśli powiesz swoim rodzicom/rodzicowi/opiekunowi o tym, że nie czujesz się akceptowany/a przez grupę kolegów/koleżanek, zostaniesz przez rodziców/rodzica wysłuchany/a i otrzymasz wsparcie?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
a) zawsze mogę powiedzieć rodzicowi/rodzicom/opiekunom o swoich problemach i zostanę wysłuchany/a
b) zazwyczaj tak
c) nie chcę sprawiać kłopotu rodzicowi/rodzicom, więc nie mówię mu/im o takich sprawach
d) mama/tato/opiekun jest/są zbyt zajęci
e) mama/tato/opiekun mnie nie rozumie
f) oboje rodzice/opiekunowie mnie nie rozumieją
g) mama/tato/opiekun naśmiewa/ją się ze mnie
h) mama/tato/opiekun krzyczy na mnie
5. Czy lubisz siebie?
(Zaznacz jedną odpowiedź)
a) oczywiście!
b) raczej tak
c) ujdzie
d) w niektórych sytuacjach nie jestem z siebie zadowolony/a
e) nie lubię siebie
f) nie powinnam/powinienem siebie źle osądzać z powodu swych osiągnięć, błędów czy porażek, a już na pewno z powodu wyglądu, na który nie mam wpływu
6. Co byś zrobiła, gdyby ktoś z Twoich kolegów/koleżanek zaczął traktować Cię gorzej z powodu tego, że nie pasuje mu Twój wygląd?
(Możesz wybrać więcej niż jedną odpowiedź)
a) też wytknąłbym/wytknęłabym mu jego słabe strony
b) nie wiedział(a)bym, co zrobić
c) powiedział(a)bym o tym nauczycielowi
d) powiedział(a)bym o tym rodzicowi/opiekunowi po powrocie do domu
e) rozpłakał(a)bym się
f) miałbym ochotę popchnąć/uderzyć takiego kolegę/koleżankę
g) inne …
7. Jak często zastanawiasz się nad tym, czy dobrze wyglądasz oraz co inni myślą o Twoim wyglądzie?
(Wybierz jedną odpowiedź)
a) za każdym razem, gdy przychodzę do szkoły lub do nowej grupy osób, a potem jeszcze kilka razy w ciągu dnia
b) prawie cały czas zastanawiam się nad tym, czy ktoś widzi defekty mojej urody
c) tylko na początku, gdy przychodzę do szkoły/do nowej grupy
d) tylko kiedy mam występować
e) nie myślę o tym
8. Czy miewasz bóle głowy, brzucha lub inne?
(Wybierz jedną odpowiedź)
a) codziennie mnie męczą
b) zwłaszcza rano przed wyjściem z domu
c) czasem w szkole przed ważnym sprawdzianem lub inną trudną sytuacją
d) kiedy zastanawiam się nad tym, jak postrzegają mnie inni
e) kiedy jestem niezadowolony/a z siebie
f) prawie nigdy
9. Czy i jak często przeżywasz stres związany z wyglądem?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedna odpowiedź)
a) nie, mój wygląd jest w porządku
b) bardzo często stresuję się z powodu swego wyglądu
c) tylko kiedy wyglądam naprawdę bardzo źle
d) tak, zwłaszcza kiedy inni śmieją się ze mnie
e) raz byłam/byłem źle ubrana/ubrany i wtedy się tym przejmowałam/przejmowałem
f) każdy czasem ma gorsze dni i gorzej wygląda, ale to nie powód, aby się tym stresować
11. Czy w grupie koleżanek, kolegów czujesz się odtrącon(a/y) lub traktowan(a/y) gorzej niż inni?
(Możesz zaznaczyć 1 – 2 odpowiedzi)
a) tak, prawie każdego dnia
b) czasami
c) rzadko
d) raz zdarzyła się taka sytuacja
e) nigdy
f) sam(a) też traktowałem/traktowałam innych jako od siebie gorszych
12. Co chciał(a)byś umieć albo już to robisz, aby rozwiązać ten problem złego traktowania przez innych?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
a) zaatakować osoby, które to stosują
b) wyzwać te osoby, aby też poczuły się źle, skoro mnie przysporzyły przykrości
c) zgłosić to nauczycielowi
d) powiedzieć o tym rodzicowi/opiekunowi
e) osobie stosującej wykluczenie, krzywdzącej powiedzieć spokojnie, że jej zachowanie jest złe i nie musi sobie podwyższać niskiego poczucia własnej wartości czyimś kosztem
f) niezależnie poprawić swoją komunikację z kolegami, koleżankami – rozmawiać z nimi częściej; odważnie, choć spokojnie wyrażać przy nich własne zdanie na każdy temat
g) zastosować inne metody, jakie? …
…
…
13. Czy stosujesz czasem poniższe metody radzenia sobie ze stresem?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
a) działania nawykowe, jak kręcenie włosów, rzucie gumy, skubanie czegoś
b) krzyk, niszczenie przedmiotów, rzucanie przedmiotem ze złości
c) płacz, oddawanie się rozpaczy
d) zwrócenie na siebie czyjejś uwagi poprzez krzyk lub emocje
e) granie na emocjach drugiej osobie poprzez płacz, grymaszenie, okazywanie żalu
f) obgryzanie paznokci
g) nawykowe jedzenie
h) inne podobne, jakie? …
14. Czy podane w punkcie 13-tym metody radzenia sobie ze stresem są dla Ciebie skuteczne – pomagają Ci czuć się spokojniej, bardziej zrelaksowanym/zrelaksowaną?
(Zaznacz jedną odpowiedź)
a) tak, czuję się wtedy bardziej odprężona/odprężony
b) trochę pomagają
c) nie pomagają
d) wykonując te czynności czułam/czułem się jeszcze gorzej
15. Czy stosujesz czasem niżej opisane metody radzenia sobie ze stresem?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
a) kiedy się czymś stresuję, mówię o tym rodzicom/opiekunom/babci/innej osobie z rodziny
b) o swych problemach rozmawiam z inną osobą dorosłą spoza kręgu rodziny …
c) rozmawiam wtedy z przyjacielem/przyjaciółką
d) o swych problemach mówię otwarcie moim znajomym/kolegom/koleżankom
e) potrzebuję się oderwać od problemów – ruch, sport, gra, obejrzenie filmu
f) zastanawiam się nad tym, jak rozwiązać problem, aby się nim dłużej nie stresować
g) jeśli nie mam na coś wpływu, np. na swój wygląd, to staram się tym nie przejmować
h) im szybciej zrobię, co konieczne – np. wykonam zadanie – tym szybciej stres znika
i) jeśli mam do wykonania trudne zadanie / do rozwikłania trudny problem, wtedy proszę kogoś o pomoc, np. rodzica,
j) kiedy mam do wykonania jakieś zadanie, porządkuję miejsce pracy – bałagan i gubienie różnych rzeczy jest powodem dodatkowego niepotrzebnego stresu
16. Kiedy powodem przejmowania się i stresu jest sytuacja, której nie możesz zmienić – np. wygląd zewnętrzny, rasa, pochodzenie, stan posiadania, wtedy możesz skorzystać z innych metod radzenia sobie ze stresem. Które z nich będą dla mnie przydatne?
(Możesz zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź)
a) niesłuchanie negatywnych myśli (np. „Nie jesteś dość dobry”, „Wyglądasz gorzej niż inni”)
b) głęboki, spokojny oddech i relaks
c) ruch na świeżym powietrzu
d) słuchanie muzyki
e) taniec
f) uprawianie sportu, jakiego? …
g) wygłupianie się ze znajomymi
h) zabawa
i) inne, jakie? …
…
…
17. Które z metod radzenia sobie ze stresem poradził(a)byś komuś, kto bardzo przejmuje się swoim wyglądem oraz reakcją innych na jego wygląd?
(Możesz wybrać 1 – 2 odpowiedzi)
a) tak, poradził(a)bym, aby ta osoba stosowała metodę …
…
…
…
b) żadna z metod nie jest skuteczna – wszystkie sprawdziłem/sprawdziłam na sobie
c) jest jeszcze inna skuteczna metoda radzenia sobie ze stresem tutaj nie wymieniona
…
…
…
Ankieta ma na celu:
1. Wywołanie refleksji u dziecka/młodego człowieka:
- dostrzeżenie związku jego ewentualnego złego samopoczucia z obrazem samego siebie,
- wykształcenie umiejętności dostrzegania wpływu mediów na przekonania dotyczące własnego wyglądu i stylu bycia,
- dostrzeżenie związku stopnia akceptacji siebie z podatnością na wpływy pochodzące z mass mediów i/lub ze strony rówieśników,
- wykształcenie odporności na ten wpływ,
- w przypadku problemów dostrzeżenie możliwości szukanie pomocy u najbliższych,
- kształcenia umiejętności wyszukiwania sposobów radzenia sobie ze stresem i stosowania ich w razie potrzeby.
2. Wywołanie refleksji w rodzicach/opiekunach oraz zachętę do:
- przyjrzenia się, czy dają swemu dziecku wystarczającą ilość zrozumienia, okazji do wysłuchania i możliwości do zauważenia ewentualnych problemów wspomnianych na początku,
- poszukania wraz z dzieckiem skutecznych dla niego sposobów radzenia sobie z ewentualnym zjawiskiem dyskryminacji z powodu nieodpowiadającemu oczekiwaniom rówieśników i modelom wyglądu,
- przeprowadzenia „burzy mózgów” na temat metod skutecznego radzenia sobie ze stresem.
3. W przypadku nauczycieli
- dostrzeżenie u swych podopiecznych ww. problemów psychofizycznych i odpowiednio szybkie, pomocne na nie reagowanie,
- zainspirowanie do przeprowadzenia pogadanki na temat wpływu mass mediów na wzorce piękna oraz akceptacji wszystkich niezależnie od wyglądu,
- zainspirowanie do przeprowadzenia zajęć na temat stresu i sposobów radzenia sobie z nim.
Jeżeli dziecko doświadcza w szkole nadmiernego stresu, rodzice mogą zmniejszyć jego niepokój poprzez:
- niewywieranie nadmiernej presji, aby miało lepsze stopnie niż pozwalają na to jego zdolności,
- zmniejszenie ilość zajęć nadobowiązkowych,
- słuchanie odzwierciedlające – pozwolenie dziecku, by mówiło o swoich niepokojach, przy tym uważnie słuchać bez oceniania, krytykowania czy nadmiernego radzenia – samo dzielenie się zmartwieniami przynosi ulgę,
- umówienie na wizytę u psychologa, jeśli dziecko jest nadmiernie zestresowane,
- proponowanie mu aktywności, które relaksują – dla jednej osoby będzie to muzyka, dla innej taniec, sport, jeszcze inne dziecko będzie potrzebowało wyciszenia,
- inne, jakie? …
Jak pomóc swemu dziecku przezwyciężyć stres spowodowany presją dotyczącą wyglądu?
Współczesne kanony piękna
Ciało ludzie od zarania dziejów było obiektem zainteresowania filozofów, malarzy, rzeźbiarzy czy poetów. Fascynowało swoją budową, funkcjonowaniem, pięknem czy brzydotą. W dzisiejszych natomiast czasach wygląd ludzkiego ciała ma elementarne znaczenie. Człowiek jest postrzegany nie przez pryzmat swoich cech charakteru, osobowości, ale na podstawie swojego ciała i jego urody. Szeroko popularyzowany ideał szczupłej sylwetki jako źródło atrakcyjności, powodzenia i sukcesu zachęca do odchudzania się i eksperymentowania z własnym ciałem. Wpływ kultury popularnej promującej wyidealizowany wizerunek ludzi może mieć określone konsekwencje w postaci zagrożeń zdrowia.
Według słownika języka polskiego pojęcie piękna jest to „wysoka wartość moralna” lub „zespół cech, który sprawia, że coś się podoba”. Przekrojowo kanony piękna zmieniały się z zależności od czasów i epoki od kształtów obfitych w starożytności, poprzez umięśnione i wysportowane jak u Greków czy Egipcjan, barokowe czy rubensowskie jak obfite biusty i biodra, następnie dzięki gorsetom za piękne uważano talie osy i wydatne biusty. W obecnych natomiast czasach wzorce czerpie się ze świata rozrywki, sportu, kina, modelingu. Panuje kult piękna i młodości, za piękne uważa się szczupłe, wręcz chude sylwetki kobiet oraz wysportowane i umięśnione ciała mężczyzn. Ludzie poświęcają wiele dla osiągnięcia upragnionego celu.
W czasach współczesnych wygląd ludzkiego ciała ma bardzo istotne znaczenie. Człowiek jest postrzegany nie na podstawie swoich starań, zachowań i wyznawanych wartości, ale na podstawie wyglądu zewnętrznego i urody. Szacuje się, że to ze zmysłu wzroku pobieramy 80 – 90% informacji o otoczeniu. Ponadto nieustannie oceniamy wszystko, co nas otacza. To rezultat dziesiątek tysięcy lat ewolucji. Aby przetrwać w trudnych warunkach, musieliśmy nieustannie oceniać poziom zagrożenia, dostrzegać pokarm i szacować jego jakość, aby na przykład nie zatruć się czy nie zachorować. Prócz zapachu to wygląd decydował o jakości pożywienia. Podobnie nauczyliśmy się oceniać innych ludzi – na podstawie wyglądu, w sposób szybki, powierzchowny. Zgodnie ze znanym z psychologii efektem aureoli, przypisujemy cechy osobowościowe na podstawie pierwszego wrażenia.
Ponadto od XXI wieku panuje kult piękna i młodości. Modę prezentują szczupłe i zgrabne modelki (w niektórych magazynach i na wybiegach również tęższe), wysportowani i umięśnieni mężczyźni. Z drugiej strony dostęp do gotowej niezdrowej żywności stwarza okazję do tycia.
Wygląd zewnętrzny człowieka ma bardzo duży wpływ na jego poczucie własnej wartości, satysfakcję oraz jakość życia. Posiadanie ciała zgodnego z lansowanymi wzorcami staje się dzisiaj koniecznością. Znajduje to potwierdzenie w wielu badaniach.
Kanony piękna wśród dzieci i młodzieży
Kult piękna wywiera dotkliwy wpływ zwłaszcza na dzieci i młodzież; na ich poczucie własnej wartości, kształtowanie się wzorców, satysfakcję i jakość życia. Większość młodzieży pragnie wyglądać zgodnie ze społecznie preferowanym modelem piękna, a w sytuacji odbiegającej przeżywa niezadowolenie, frustrację, ma obniżoną samoocenę. Szczupły człowiek to taki, który panuje nad swoim życiem, dba o siebie, ma silny charakter, jest inteligentny, osiągnął sukces, cieszy się zdrowiem. Nadwaga natomiast wywołuje skojarzenie lenistwa, słabego charakteru czy niedbalstwa.
Wyobrażenie na temat własnego ciała ulega modyfikacji już w wieku 12-18 a nawet 20 lat. Wtedy też zaczyna się poszukiwanie wzorców do naśladowania, co skutecznie robią media, prasa kolorowa, Internet czy rówieśnicy. Magazyny ukazują wysportowane ciała, ćwiczenia ponad siły, diety niedostosowane do młodych wręcz organizmów, suplementy diety nieodpowiednie dla nastolatków, „chudość jest przecież piękna!”.
W tym czasie następuje większe skupienie na własnym wyglądzie, który w hierarchii młodego człowieka zajmuje bardzo wysoka pozycję. Wtedy również następuje porównanie się do idoli lub celebrytów. W konfrontacji z nierealnymi wyobrażeniami ujawniają się kompleksy dotyczące np. wagi, wzrostu, koloru włosów, oczu, a nawet wielkości ust czy biustu dziewczynek. Niestety dezaprobata własnego ciała w tym aspekcie prowadzi do zaburzeń postrzegania własnego siebie i ucieczka do restrykcyjnych diet czy zabiegów upiększających.
Następuje wtedy niezadowolenie z siebie i swego ciała, złe samopoczucie psychiczne i fizyczne, depresja, chroniczny stres, stany lękowe, zaburzenia odżywiania (anoreksja nervosa, bulimia, ortoreksja), jak też wiele innych niepokojących zjawisk i zachowań.
W artykule wyjaśnimy, czym jest stres, podamy psychologiczne koncepcje radzenia sobie ze stresem oraz zaproponujemy działania mające na celu podniesienie poczucia własnej wartości, wykształcenia zdrowego dystansu do modeli piękna, a, co się z tym wiąże, zredukowanie stresu.
Wygląd zewnętrzny (uroda, tusza, ubiór, sposób bycia) stanowi jedno z podstawowych kryteriów decydujących o tym, czy młoda osoba zostanie zaakceptowana przez grupę i do niej przyjęta, czy też odrzucona. A w wieku nastu lat potrzeba integracji z grupą rówieśniczą i uznania przez nią staje się szczególnie ważna. Nawet po przyjęciu do grupy młoda osoba nadal jest oceniana pod wieloma względami, zwłaszcza na podstawie swoich upodobań modowych, gustu, zachowań (czy odpowiadają one grupie) oraz roli, jaką będzie odgrywać (jako ktoś, kto pozostałym członkom grupy imponuje, kto ich ciekawi, dostarcza interesujących bodźców do zabawy, rozrywki, naśladowania, czy też ich nudzi, a nawet wzbudza pogardę). Stanowi to powód nieustającego stresu, zależnego od stopnia wrażliwości młodego człowieka, siły potrzeby zaimponowania grupie i wielu innych czynników.
Im starsze dziecko, tym silniej zaznacza się tendencja do podważania autorytetu rodziców oraz osób starszych na rzecz gloryfikowania wzorców wyznawanych i propagowanych przez grupę rówieśniczą. Skąd jednak grupa rówieśnicza czerpie wzorce? W obecnych czasach przede wszystkim z mass mediów.
Dziecko i nastolatek uczy się głównie poprzez naśladownictwo. A wzorców do naśladowania dostarcza: Internet, telewizja, gry komputerowe, bilbordy, ilustracje i zdjęcia z czasopism. Ważna jest również treść przekazu – treści dotyczące mężczyzn będą mocniej działały na osobowość mężczyzny/chłopca, a treści dotyczące kobiet – na kobiety/dziewczynki.
Media w wielu przypadkach kształcą wizerunek osób szczupłych jako szybkich, bystrych i zaradnych, a otyłych jako leniwych, pozbawionych motywacji i samodyscypliny, niedbających o siebie, niezaradnych życiowo. Jeśli więc młody człowiek ma nadwagę, oglądając takich bohaterów filmowych czy z komputerowych gier, otrzymuje komunikat o własnym poczuciu odmienności, byciu gorszym od reszty społeczeństwa i niepożądanym w grupie. A to z kolei prowadzi do zaniżenia samooceny, unikania kontaktu z grupą i różnych aktywności, i do dalszego przejadania się, co powoduje błędne koło.
W Internecie mamy do czynienia ze zjawiskiem hejtu.
Stopień podatności na te wpływy zależy od uwarunkowań biologicznych i środowiskowych, m.in. od:
- wieku,
- samooceny (która również zależy od wielu biologicznych i środowiskowych czynników),
- jednorodności skomasowanych treści na jednostkę,
- stopnia akceptacji otrzymanej przez najbliższych, zwłaszcza rodziców we wczesnym dzieciństwie,
- wartości wpojonych przez rodzinę od wczesnego dzieciństwa.
Zarówno oczekiwanie, by sprostać prezentowanym w mass mediach kanonom piękna, potrzeba akceptacji ze strony grupy rówieśniczej czy posiadanego chłopaka lub dziewczyny, jak też niepewność, czy jestem taką osobą, jaką chciałby mnie widzieć, lubić i uznawać za atrakcyjną świat – wszystko to stanowi przyczynę silnego i długotrwałego stresu.
Definicja stresu
Stres definiowany jest zwykle w trzech ujęciach:
- jako bodziec – czynnik stresogenny (zwany stresorem),
- jako reakcję wewnętrzną (fizyczne symptomy i emocje),
- jako transakcję – relację pomiędzy jednostką a otoczeniem.
Stres określany jest jako złożona odpowiedź organizmu na bodźce zakłócające jego homeostazę, czyli na wymagania, jakie codziennie stawia nam nasze otoczenie oraz my sami. W przypadku dzieci i młodzieży tych wymagań codziennie jest wiele. Najsilniejsze z nich to na ogół:
- oczekiwania rodziców i własne, aby osiągać dobre wyniki w nauce, w sporcie, na zajęciach dodatkowych
- presja, aby wyglądać i zachowywać się w sposób pozwalający na akceptację grupy rówieśniczej.
Każdy stresor (czynnik wywołujący stres) wymaga od młodego człowieka zmiany sposobu przystosowania – readaptacji.
Stres towarzyszy przez całe życie i w małych dawkach jest wręcz niezbędny – potrzebujemy pewnego pobudzenia do działania oraz adaptowania się do nowych sytuacji.
Niezależnie od rodzaju stresora biologiczna reakcja na stres u wszystkich ludzi jest taka sama. Przy czym punkt optymalnego poziomu stresu dla każdej osoby będzie inny: ten sam bodziec (sytuację, czyjeś zachowanie, zdarzenie) jedna osoba uzna za mocno stresujący, inny za mało stresujący, jeszcze inna będzie się w tej samej sytuacji czuła „jak ryba w wodzie”. Fakt ten warto wziąć pod uwagę w ocenie sytuacji swego dziecka czy podopiecznego, gdyż sytuacja, która dorosłemu wydaje się nie stanowić większego wyzwania, dla wrażliwego dziecka może być przyczyną silnego stresu.
Typowymi objawami stresu tak u dzieci, jak i dorosłych są: przyspieszenie pracy serca, tętna i oddechu, poszerzenie źrenic, pocenie się, przyspieszony oddech, kurczenie się naczyń krwionośnych.
Objawy te nasilają się zależnie od stopnia postrzegania przez umysł danej sytuacji jako zagrażającej, trudnej, patowej.
W sytuacji, kiedy stres utrzymuje się długo (w niektórych skrajnych przypadkach w większym lub mniejszym nasileniu może trwać latami) osłabieniu ulega układ odpornościowy. Do krwi wydzielana jest nadmierna ilość kortyzolu. Dochodzi do hiperadaptozy (podwyższonej tolerancji na hormony stresu) skutkującej zmianami w narządach wewnętrznych, czyli do choroby.
Silny i długotrwały stres spowodowany presją utrzymywania doskonałej sylwetki, urody i stylu, może stać się przyczyną:
- złego samopoczucia,
- obniżenia odporności,
- odmowy jedzenia,
- stosowania forsownych ćwiczeń,
- stosowania restrykcyjnych, wyniszczających organizm diet
- chorób psychosomatycznych,
- wyeksploatowania organizmu,
- depresji,
- wycofania z życia towarzyskiego,
- podatności na choroby lub wystąpieniem chorób.
Zagrożenia zdrowotne u młodzieży z zaburzeniami odżywiania
Niepokój o wygląd oraz brak akceptacji swojego ciała może wpływać negatywnie na funkcjonowanie w otoczeniu. Stres związany ze zmianami odżywiania powoduje wycofanie i zamknięcie się w sobie oraz dalsze konsekwencje zdrowotne.
Brak odpowiednich składników odżywczych w diecie młodych ludzi niesie za sobą ryzyko powstawania chorób, ponieważ ryzyko odchudzania podejmowane jest zazwyczaj bez konsultacji lekarza.
Wszystkie wspomniane tu zaburzenia wymagają leczenia przez interdyscyplinarny zespół specjalistów z zakresu medycyny, psychologii i dietetyki
1. Anoreksja – to zespół polegający na uporczywym dążeniu do utraty masy ciała, jadłowstręt; podłożem tego zaburzenia może być wiele czynników:
- genetyczne, endokrynologiczne,
- cechy osobowości, czyli perfekcjonizm we wszystkich aspektach życia, wysokie ambicje, chęć odnoszenia sukcesów, wysoki poziom lęku, niskie poczucie własnej wartości, brak akceptacji swojego ciała
- rodzinne, gdzie zostaje zaburzona relacja w rodzinie lub występuję zaburzenie u jednego członka rodziny.
- socjo-ekonomiczne – kiedy status jest bardzo wysoki, propagowane są wzorce szczupłej sylwetki jako gwarancji szczęścia; dotyczy to zwłaszcza takich zawodów, jak: tancerka, aktorka, modelka, gimnastyczka itp.
2. Bulimia – pochłanianie nadmiernej ilości pożywienia, a następnie wywoływanie wymiotów. Przymus jedzenia jest tak duży, że osoba zupełnie nie kontroluje sytuacji.
Po takim ataku następuje uczucie ulgi i spadek napięcia, czyli stresu. Dochodzi tutaj do sytuacji błędnego koła: odchudzanie, objadanie się, kompensacja. Nie jest to obojętne dla zdrowia psychicznego i fizycznego. U osób z bulimią czy anoreksją obserwuje się zaburzenia impulsywne w postaci samookaleczeń czy prób samobójczych.
Psychologiczne modele radzenia sobie w sytuacji stresowej
Zgodnie z koncepcją transakcyjną Richarda Lazarusa i Suzanne Folkman w 1984 roku (stres jako relacja) źródło stresu to wynik relacji między osobą a otoczeniem (środowiskiem). Stres jest zatem procesem dwukierunkowym – obejmuje wytwarzanie stresorów przez środowisko oraz przez reakcję osoby poddanej stresorom. O uznaniu danej transakcji za stresogenną decyduje subiektywna ocena poznawcza – to osoba ocenia, czy dana sytuacja zostanie uznana za obciążającą, przekraczającą jej zasoby lub zagrażającą jej dobrostanowi, czy też nie.
W koncepcji tej wyróżnia się:
- ocenę pierwotną w czasie – to jednostka dokonuje oceny wymagań stawianych przez otoczenie,
- ocenę wtórną – polega ona na oszacowaniu własnych możliwości poradzenia sobie ze stresem.
To właśnie podczas oceny pierwotnej transakcja może zostać uznana za niemającą znaczenia, stresującą lub pozytywną i sprzyjającą.
- „To nie jest ważne”
- „To jest dla mnie dobre”
- „To jest stresujące”.
Jeśli dana sytuacja zostanie uznana za stresującą, wówczas jest klasyfikowana dalej: jako krzywda/strata, zagrożenie lub wyzwanie. Kiedy osoba postrzega stresor jako zagrożenie, widzi go jako coś, co spowoduje w przyszłości szkody, takie jak niepowodzenie egzaminów lub zwolnienie z pracy. Kiedy patrzy na sytuację jak na wyzwanie, rozwija w sobie pozytywną reakcję na stres, ponieważ oczekuje, że stresor doprowadzi ją do wyższego rankingu lub lepszych ocen i sukcesów.
Wybór sposobów radzenia sobie ze stresem zależy od oceny sytuacji. Ocena sytuacji może ulec zmianie.
Ocena wtórna obejmuje uczucia związane z radzeniem sobie ze stresorem lub stresem, który wywołuje. Myśli typu „Mogę to zrobić, jeśli dam z siebie wszystko”, „Sprawdzę, czy moje szanse na sukces są wyższe”, czy „Jeśli w ten sposób się nie uda, zawsze mogę wypróbować inną metodę” świadczą o pozytywnej ocenie wtórnej. Z kolei przekonania typu: „Nie będę próbować, bo inni i tak będą lepsi” czy „W przeszłości mi się to nie udało, więc teraz też poniosę porażkę” , wskazują na negatywną ocenę wtórną.
Stres nie zawsze zdarza się przy ocenie poznawczej. Na przykład osoba uczestniczy w stresującej sytuacji, ale nie ma czasu, aby o tym pomyśleć. Mimo to odczuwa stres.
Według Lazarusa pozytywne emocje pojawiają się na skutek korzystnego dla jednostki rozwiązania sytuacji stresowej. Natomiast Folkman i Moskowitz zauważyły, że pozytywne emocje mogą się pojawić również w wyniku poszukiwania i nadawania pozytywnego znaczenia sytuacji. Z ich badań nad opiekunami osób chorych na AIDS wynikało, że w sytuacjach wysoce stresogennych oprócz emocji negatywnych (np. uczucie smutku, przytłoczenia) mogą występować też emocje pozytywne. Możemy zatem nauczyć się znajdowania korzyści z sytuacji stresowych, dostrzegać inne szczęśliwe chwile i zdarzenia, a tym samym pielęgnować w sobie poczucie sprawstwa, mocy, wiary, miłości oraz pozytywne nastawienie do życia.
Według modelu transakcyjnego istnieją dwie funkcje, a zarazem dwie zasadnicze grupy strategii radzenia sobie ze stresem:
- instrumentalna (zadaniowa),
- regulacyjna (emocjonalna).
Instrumentalna polega na takim wpływaniu na siebie lub stresora, aby go zmniejszyć, usunąć lub opanować, np. poprzez bardziej pilne przykładanie się do obowiązków, wpłynięcie na czyjąś decyzję, bądź rozmowę pozwalającą wyjaśnić nieporozumienie. Regulacyjna (regulacji emocji) dotyczy natomiast sposobów radzenia sobie z emocjami – ma na celu obniżenie napięcia emocjonalnego.
Podsumowując, Richard Lazarus opracował ogólny proces radzenia sobie ze stresem, który rozpoczyna się od dokonania oceny poznawczej. Tę samą sytuację jedna osoba oceni jako zagrażającą, inna jako krzywdzącą, jeszcze inna jako wyzwanie. Radzenie sobie ze stresem może być rozpatrywane jako proces, strategia i styl.
Janusz Reykowski, w swojej koncepcji (regulacyjno-informacyjnej teorii stresu) wyróżnił reakcje:
- zwalczania stresu – służy usunięciu stresu, czyli utrzymaniu początkowego kierunku działania,
- obrony przed stresem – służy zabezpieczeniu przed szkodliwym wpływem stresu przy jednoczesnej rezygnacji z osiągnięcia celu (częściowo lub całościowo),
- poszukiwanie pomocy – zwracanie się do innych, aby pomogli usunąć przeszkadzający lub zagrażający czynnik.
Wyróżniał też różne style reagowania: usuwanie przeszkody, przełamywanie przeszkody, ponowienie próby, modyfikacja sposobu działania, podporządkowanie się sytuacji, badanie sytuacji.
Według Suzanne Miller zasadniczą rolę w radzeniu sobie ze stresem odgrywa stosunek osoby do informacji o sytuacji stresowej. Miller wyróżniła dwa style radzenia sobie ze stresem:
- polegający na koncentrowaniu uwagi na wydarzeniu stresowym i/lub własnej reakcji,
- polegający na odwracaniu uwagi od stresora i od własnych reakcji.
W późniejszym czasie zauważono, że można sprowadzić je do dwóch wymiarów: konfrontacji i unikania.
Steven E. Hobfoll stres psychologiczny zdefiniował jako reakcję wobec otoczenia, w którym istnieje zagrożenie utratą zasobów netto, utrata zasobów netto lub brak wzrostu zasobów po ich zainwestowaniu.
Wyróżnia cztery rodzaje zasobów: przedmiotowe, okolicznościowe, osobowe i energetyczne. Zasoby te stanowią potencjał zdrowotny osoby. Ważna jest umiejętna gospodarka zasobami. Utrata zasobów jest bardziej obciążająca niż obawa przed utratą czy też brak ich wzrostu.
Według Hobfolla, im więcej osoba posiada zasobów, tym mniej jest podatna na ich utratę i łatwiej przychodzi jej generować zysk, nawet w sytuacji stresu.
Wielość zasobów powoduje, że osoba dąży do ich powiększenia, zaś niski ich poziom wyzwala w osobie reakcje obronne w celu ochrony zasobów.
Przekładając tę teorię na życie szkolnej młodzieży, możemy powiedzieć, że im więcej dany uczeń wie – im więcej wcześniej się nauczył – oraz im więcej nabył umiejętności, tym bogatsze posiada źródło, z którego może czerpać i posilić się już istniejącą wiedzą, kiedy przykładowo raz się nie nauczy. Dotyczy to także zasobów takich jak zdrowie, zdolność radzenia sobie w grupie, posiadania wsparcia w rodzicach, kolegach, czy nawet samej odporności na stres. Ponadto im więcej miłości, wsparcia i pozytywnych interakcji dziecko otrzymuje ze strony swego środowiska (rodziców, rówieśników, nauczycieli), tym mocniej rośnie jego wiara we własne siły i maleje prawdopodobieństwo utrzymywania się silnego stresu.
Kolejną klasyfikację w 1990r. opracowali N. Endler i J Parker. Dokonane przez R. Lazarusa rozróżnienie na proces, strategię i styl uznali oni za niewystarczające i wyszczególnili inne trzy style radzenia sobie ze stresem:
- styl skoncentrowany na zadaniu – podejmowanie działania mającego na celu rozwiązanie problemu lub zmianę sytuacji stresowej,
- styl skoncentrowany na emocjach – oznaczał skupienie się na własnych emocjach (charakterystyczny dla osób stosujących myślenie życzeniowe, fantazjujących),
- styl skoncentrowany na unikaniu – polega na odrzucaniu od siebie myśli o problemie i nierzadko na angażowaniu się w czynności zastępcze (objadanie się, ucieczka w sen, oglądanie telewizji, alkohol i inne) lub poszukiwanie kontaktów towarzyskich.
Sposoby radzenia sobie ze stresem w przypadku dzieci w wieku szkolnym i młodzieży
Według T. Tomaszewskiego w sytuacji stresowej występuje rozbieżność między zadaniami stawianymi osobie przez otoczenie a jej możliwościami wykonania tych zadań oraz własnymi potrzebami.
Jakie zadania stawia świat młodemu człowiekowi, pokazując modele szczupłej, zgrabnej figury, dużych oczu, pełnych ust, wyrazistego koloru włosów? Upodobnienia się do takiego wzorca wyrazistej, zgrabnej, sprawnej fizycznie i szczupłej osoby. A często jest to niemożliwe. Spowodowana tym frustracja, poczucie nieadekwatności, fizycznych defektów, bycia brzydszym i gorszym wywołuje, zwykle niezauważony przez opiekunów, długotrwały stres.
Młoda osoba potrzebuje podobać się swemu otoczeniu (zwłaszcza grupie rówieśniczej), a nawet mu imponować. Co zatem musi zrobić, aby to się stało? Swoim wyglądem odpowiadać wzorcom, które ta grupa uznaje, które ją pociągają, intrygują, są przedmiotem adoracji. Nie stanowi to zdrowotnego zagrożenia, kiedy zmiany dotyczą samego ubioru. Często jednak pojawia się pragnienie zmian w swoim ciele, co, jak wiemy, może skutkować następstwami niebezpiecznymi dla zdrowia, a nawet życia (niepotrzebne operacje plastyczne, szkodliwe sposoby odchudzania, odmowa przyjmowania pokarmu). Problem nie jest łatwy. Jednak jego znaczna część tkwi w umyśle młodej osoby i jej często nieobiektywnych przekonaniach, a przekonania dają się modyfikować.
Kiedy stres dotyczy wyglądu, nie ma możliwości zniwelowania go poprzez wykonanie jakiegoś zadania, tak jak w przypadku niwelowania lęku przed klasówką poprzez nauczenie się na nią.
Do metod radzenia sobie ze stresem, które możemy wykorzystać w przypadku dzieci w wieku szkolnym zaliczyć można:
- ograniczenie hałasu,
- ustalenie regularnych pór snu i umożliwienie odpowiedniej długości snu – dzieci w wieku 6–12 lat powinny spać 9–12 godzin na dobę, w wieku 13–18 lat – 8–10 godzin na dobę (Amerykańska Akademia Medycyny Snu),
- stworzenie przyjemnego rytuału zasypiania wraz z ograniczeniem nadmiernych bodźców,
- wzmocnienie poczucia własnej wartości – poprzez zapewnianie dziecka, że jest kochane i wartościowe poprzez to, że istnieje (żadne inne warunki nie muszą być do tego spełnione), wzmacnianie każdego, nawet drobnego sukcesu,
- pozwolenie dziecku na rozwiązywanie problemów na jego miarę, bez wyręczania i ratowania,
- dostarczenie okazji do szczerej rozmowy, w której dominuje uważne słuchanie (dziecko poprzez samo nazywanie problemowej sytuacji może zacząć dostrzegać sposoby jej rozwiązania; jeśli tak nie jest, możemy zapytać: „Jak można by rozwiązać tę sytuację? Czy są na to jakieś sposoby?”),
- uczenie metod regenerowania się po każdej mocniej stresującej sytuacji (np. przeciągania, ziewania, głębszego oddechu, odpoczynku),
- kontakt z przyrodą i zwierzętami,
W tym przypadku praca nad sobą musiałaby skupić się na:
- znalezieniu niszczących przekonań i wyobrażeń (często nierzeczywistych) na własny temat oraz ich urealnieniu.
- poprawie wizerunku we własnych oczach, nie tylko wyglądu, ale uwzględniającego również inne zasoby, zachowania, pozytywne strony,
- nieocenianiu siebie ani innych za wygląd,
- wypracowaniu bardziej obiektywnego spojrzenia na siebie i źródeł informacji o sobie,
- zdemaskowaniu fałszywych źródeł informacji, jak kreskówki czy retuszowane zdjęcia,
- częstym wywoływaniu pozytywnych emocji, na przykład podczas wspólnych żartów, rozmów, przebywania w nowych, ciekawych miejscach, sytuacjach.
Do metod radzenia sobie ze stresem, które możemy wykorzystać w przypadku dzieci w wieku szkolnym zaliczyć można:
- ograniczenie hałasu,
- ustalenie regularnych pór snu i umożliwienie odpowiedniej długości snu – dzieci w wieku 6–12 lat powinny spać 9–12 godzin na dobę, w wieku 13–18 lat – 8–10 godzin na dobę (Amerykańska Akademia Medycyny Snu),
- stworzenie przyjemnego rytuału zasypiania wraz z ograniczeniem nadmiernych bodźców,
- wzmocnienie poczucia własnej wartości – poprzez zapewnianie dziecka, że jest kochane i wartościowe poprzez to, że istnieje (żadne inne warunki nie muszą być do tego spełnione), wzmacnianie każdego, nawet drobnego sukcesu,
- pozwolenie dziecku na rozwiązywanie problemów na jego miarę, bez wyręczania i ratowania,
- dostarczenie okazji do szczerej rozmowy, w której dominuje uważne słuchanie (dziecko poprzez samo nazywanie problemowej sytuacji może zacząć dostrzegać sposoby jej rozwiązania; jeśli tak nie jest, możemy zapytać: „Jak można by rozwiązać tę sytuację? Czy są na to jakieś sposoby?”),
- uczenie metod regenerowania się po każdej mocniej stresującej sytuacji (np. przeciągania, ziewania, głębszego oddechu, odpoczynku),
- kontakt z przyrodą i zwierzętami,
- stosowanie odpowiednio dobranej dla danego dziecka muzyki,
- biofeedbeck – wykorzystane jest tutaj urządzenie pozwalające śledzić na ekranie lub słyszeć własną fizjologię; prowadzi to do bardzo szybkich efektów relaksu i uczy ich na trwałe,
- czytanie spokojnym głosem lub słuchanie z nagrań bajek, relaksujących opowiadań,
- tworzenie bajki na podstawie problemu dziecka i opowiedzenie jej dziecku,
- taniec,
- sport – również odpowiednio dobrany do potrzeb i osobowości dziecka,
- techniki relaksacyjne,
- medytacja i Mindfulness – techniki uważności,
- odpowiednie wizualizacje,
- oddawanie się ulubionym zajęciom,
- prowadzenie pamiętnika, w którym nazywane są emocje,
- rysowanie, malowanie,
- zabawę, żarty.
Podsumowanie
Kult pięknego i szczupłego ciała stał się niebezpieczny. Wzrasta liczba młodych ludzi cierpiących na wszelkiego rodzaju zaburzenia. Niestety ciągłe lansowanie przez media takiego wzorca powoduje coraz to nowe przypadki nieradzenia sobie młodzieży z takimi sytuacjami. Coraz więcej młodych ludzi korzysta z pomocy specjalistów, żeby móc funkcjonować w otaczającym ich świecie piękna i rzeczy materialnych, natomiast coraz mniej konfrontuje się ze swymi uczuciami i sferą duchową. W połączeniu z brakiem odczuwanego wsparcia ze strony bliskich skutkiem tego jest rosnąca skala samobójstw i okaleczeń.
W edukowaniu oraz obdarzaniu emocjonalnym wsparciem dzieci już od czasów wczesnoszkolnych ogromną rolę powinni odegrać rodzice/opiekunowie, nauczyciele, pedagodzy i terapeuci. Ich zadaniem jest poprzez miłość i zrozumienie przyczynić się do wzrostu poczucia własnej wartości u swoich podopiecznych oraz wspierać ich w chwilach zwątpienia, jak też kiedy będą doświadczać nieakceptacji ze strony rówieśników czy w oczach samych siebie.
Należy też uwzględnić poziom stresu w omówionych sytuacjach, który u każdej młodej osoby będzie inny, zależny od: uwarunkowań wrodzonych, samooceny, wrażliwości, od ilości czynników stresowych w jednostce czasu (im więcej stresorów w krótkim czasie oraz im dłuższa ekspozycja na stres, tym bardziej szkodliwe jego skutki), jak również od reakcji bliskich, albo ich braku, na problemy, z jakimi boryka się młody człowiek. A często problem nie będzie widoczny na pierwszy rzut oka. Wtedy warto z młodym człowiekiem odpowiednio rozmawiać, dając mu wsparcie, zrozumienie, bezwarunkową akceptację, możliwość samodzielnego wyciągania wniosków, jak też okazje i sposoby do relaksowania się i odstresowania po każdym trudnym dniu.
BIBLIOGRAFIA:
1. Gajtkowska M: Obraz własnego ciała współczesnej młodzieży a kultura popularna. Badania własne. Kultura-Społeczeństwo-Edukacja 2013; 2 (4) :103-118
2. Skop-Lewandowska A, Szot W: Samoocena obrazu sylwetki uczniów krakowskich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Prob Hig Epidemiol 2010 91(4) 596-601
3. AlbisettiV: Pułapka anoreksji. Dlaczego się choruje i jak wyzdrowieć, Wyd. Jedność, Kielce 2003
4. Babicka-Wirkus A: Oblicza kobiecości w perspektywie postaw wobec ciała przejawianych przez nastolatki. Refleksje 2011: 5:54-56
5. Bator E i WSP.: Anoreksja- przyczyny, przebieg, leczenie, Nowiny Lekarskie 2011; 80(3):184-191
6. Wrona-Polańska H, Zdrowie jako funkcja twórczego radzenia sobie ze stresem, AP, Kraków 2003
7. Lelonek B, Cieślik A, Kamusińska E., Problematyka stresu w chorobie nowotworowej. Probl Piel 2013, 21(1): 128-136
8. Hobfoll S. E. (2006). Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (roz. 3: Teoria zachowania zasobów. Reguły i implikacje, s.67-103)
9. Poprawa R, Psychologia radzenia sobie ze stresem, Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016
10. Babicka- Wirkus A.: Oblicza kobiecości w perspektywie postaw wobec ciała przejawianych przez nastolatki. Refleksje 2011; 5 : 54-64
11. Brytek-Matera A.: Obraz ciała – obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym. Diffin, Warszawa 2008
12. Gajtkowska M.: Obraz własnego ciała współczesnej młodzieży a kultura popularna. Badania własne. Kultura-Społeczeństwo-Edukacja 2013; 2 (4) :103-118
13. Pichta P, Pyżalski J, Wychowanie i kształcenie w erze cyfrowej, Jednostka Organizacyjna Samorządu Województwa Łódzkiego, Łódź 2013
14. Ostaszewski K, Zachowania ryzykowne młodzieży w perspektywie mechanizmów resilience, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2014
15. Buczak A, Samujło M, red. Wiatrowska A, Bieganowska A, Witek A, Lubelski Rocznik Pedagogiczny T. XXXII – 2013 Wydanie specjalne, Problemy żywieniowe dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013.
16. https://www.pppwalcz.com/porady/porady-psychologa/stres.html
