Psychologia
Zasoby w pracy psychologa
Szczęście to zdolność wykorzystania tego, co zostało ci dane. Milton Erickson
Zasoby to potencjały, mocne strony człowieka.
Zasobem osobistym może stać się jakiekolwiek dobro – materia, energia, informacja – jeśli możemy z niej skorzystać w ramach zaspokojenia własnych potrzeb lub realizacji celów 1.
Zasoby mogą być materialne lub niematerialne, faktyczne i potencjalne.
Zasoby faktyczne to wszystko, co sprzyja realizacji potrzeb i celów, do czego w danym momencie mamy bezpośredni dostęp i jesteśmy tego świadomi. Natomiast zasoby potencjalne to dobra, które osoba posiada, choć mogą nie być przez osobę odzyskane lub wykorzystane w przyszłości 2.
Psycholog Stevan E. Hobfoll przedstawił cztery rodzaje zasobów:
- przedmioty – np. mieszkanie, dom, samochód, narzędzia pracy, komputer, notatnik
- warunki – np. stała praca, awans, małżeństwo
- zasoby osobiste – dotyczą cech osobowości i temperamentu, np. poczucie sprawstwa, wytrwałość, wiedza, umiejętności, zdolności, odporność na stres
- energetyczne – pochodzenie własnej energii i doświadczenia, które można wykorzystać w pomnażaniu kolejnych zasobów, np. pieniądze 3.
Praca na zasobach z drugim człowiekiem stosowana jest m.in. w coachingu, podczas rozmowy psychologicznej, w psychoterapii. Zwłaszcza w terapii poznawczo-behawioralnej i terapii opartej na rozwiązaniach. W tej ostatniej celem pracy jest wydobycie możliwie jak największej ilości zasobów niezbędnych w szukaniu i budowaniu rozwiązań. Należą do nich m.in.:
- Wiedza
- Doświadczenia
- Umiejętności – np. organizacyjne, interpersonalne, komunikatywność
- Wyznawany system wartości – np. system etyczno-moralny
- Zainteresowania – np. podróże, sport, gotowanie
- Właściwości osobiste – cechy, talenty, temperament, np. odważny, towarzyski, zdolności manualne, artystyczne
- Właściwości fizyczne – np. dobra sprawność, zdrowie, kondycja
- Wykształcenie/zawód – np. wyższe ekonomiczne, księgowa
- Otoczenie/osoby bliskie – np. rodzice, na których można liczyć, dwóch szczerych przyjaciół
- Przekonania/motta życiowe – np. skupienie na celach, pozytywne myślenie
- Dobra materialne np. samochód, mieszkanie, oszczędności 4
- Poznane dotychczas sposoby radzenia sobie z trudnościami
- Przeszłe doświadczenia – jako okazja do nauki.
1. Wikipedia Wolna Encyklopedia, 18.03.2020,
2. K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
3. Pracownia Psychologiczna, Teoria zachowania zasobów Hobfolla,
4. Prędka-Pawlun E, Centrum Rozwoju Personalnego we Wrocławiu Innovative Management Sp. z o.o, Kurs: Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach
Potencjalne zasoby mogą być olbrzymie. Jednak z różnych przyczyn możemy z nich nie korzystać. Oto podstawowe przyczyny:
- brak świadomości ich istnienia,
- brak wiedzy, że w określonej sytuacji mogę z danego zasobu skorzystać (niedostrzeganie relacji pomiędzy zasobem, jakim dysponujemy, a posiadaną potrzebą),
- nieujawnianie ich innym 5.
Źródła utrudniające swobodne korzystanie ze swoich potencjałów mogą wynikać z:
- braku wiary w swoje możliwości,
- ograniczających przekonań – na temat siebie, innych, świata, życia (np. „Aby odnieść sukces, trzeba mieć znajomości u wysoko postawionych ludzi”, „Moje umiejętności nie są doceniane”),
- braku wytrwałości i konsekwencji,
- zewnętrznych okoliczności, takich jak np. stan silnego stresu, wydarzenie, które „podcina skrzydła”,
- ograniczających rozwój cech osobowości, takich, jak: nadmierny perfekcjonizm utrudniający realizacje celów, szybkie rezygnowanie z realizacji celu w przypadku porażek,
- stanu psychicznego, w jakim się znajdujemy – np. pogorszony nastrój lub silne emocje, które utrudniają obiektywne spojrzenie na siebie i swoje życie,
- utrudnień materialnych, np. ograniczonych zasobów finansowych, ograniczeń czasowych,
- mniejszej siły fizycznej, złego samopoczucia, cierpienia, choroby.
5. K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
Cechy i zasoby psychologa
Niezwykle istotne jest, aby psycholog posiadał określone cechy i umiejętności oraz był ich świadomy. Są one niezbędne m.in. w budowaniu dobrej relacji z klientem, w dokonywaniu diagnozy, dostrzeganiu sedna problemów klienta i umiejętnym ich nazywaniu, jak też wspieraniu w znajdywaniu rozwiązań.
Zapewne każdy zgodzi się z tym, że psycholog powinien posiadać odpowiednią wiedzę i umieć ją przekazywać. Jednak istnieje jeszcze cały szereg cech i kompetencji, które są pomocne, a niektóre wręcz niezbędne podczas jego pracy diagnostycznej, interwencyjnej czy w trakcie konsultacji. Poniżej zaprezentowano je w kilku kategoriach.
I. UMIEJĘTNOŚCI TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE
Są podstawą pracy psychologa.
1. Inteligencja, wiedza i umiejętność jej zastosowania – bez wątpienia w pracy psychologa przydaje się odpowiednia wiedza, np. na temat metod diagnostycznych, różnic indywidualnych człowieka, ludzkich zasobów, ale też problemów i dysfunkcji.
2. Zdolności analityczne – pomagają wychwycić z rozmowy klienta kwestie najistotniejsze. Podczas rozmowy trzeba wiedzieć, które tematy można pominąć, a które są naprawdę ważne i należy do nich powracać 6.
3. Umiejętne stosowanie interwencji werbalnych – każdy psycholog powinien wiedzieć, jakie pytania zadać klientowi, aby móc dokonać trafnej diagnozy, jak też naprowadzić klienta na określone tory myślowe (np. w kierunku rozwiązań trapiących go problemów).
II. KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE
Dotyczą relacji z samym sobą.
4. Introspekcja i wynikająca z niej samoświadomość – jest to umiejętność zaglądania w głąb siebie i rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, myśli, intencji.
W konsekwencji częstego korzystania z tej umiejętności psycholog może uświadamiać sobie i na bieżąco weryfikować własne myśli, emocje, zachowania. Świadomość tego, co dzieje się w nas samych nie tylko wspiera pracę nad sobą, np. w celu pozbywania się niechcianych nawykowych zachowań, ale także pozytywnie wpływa na relację z drugą osobą, w tym przypadku z klientem. Na przykład chroni przed wystąpieniem tzw. podwójnych sygnałów, czyli sprzeczności w przekazie werbalnym i niewerbalnym (mowie ciała), które mogłyby sprawić, że psycholog byłby odbierany jako osoba nieszczera lub niespójna.
5. Optymalny poziom samooceny – istotnym jest, aby psycholog miał poczucie własnej wartości, wiarę we własne siły, świadomość swoich możliwości, kompetencji, ale też swych ograniczeń; ważny jest także, by umiał doświadczać własnej osoby niezależnie od sądów innych.
6. Samokontrola – to zdolność reagowania na bodźce zewnętrzne w sposób świadomy, umiejętność radzenia sobie ze stresem i emocjami; to również takie postępowanie, które pozwala pozostawać w zgodzie z samym sobą, z własnymi zasadami i wyznawanym systemem wartości 7.
III. KOMPETENCJE SPOŁECZNE
Dotyczą relacji z innymi, w tym przypadku z klientem.
7. Empatia – jest umiejętnością postawienia się w sytuacji drugiej osoby – polega na uświadamianiu sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez drugiego. Wynika z wrażliwości na odczucia innych oraz z postawy ukierunkowanej na rozumienie, pomaganie i wspieranie.
8. Asertywność – oznacza posiadanie i wyrażanie własnego zdania, a także emocji, postaw i wyznawanych wartości w granicach nienaruszających praw ani psychicznego terytorium drugiej osoby. Przykładowo, może być niezbędna w przypadku kontaktu z klientem nachalnym, mającym tendencje do przekraczania granic i niestosowania się do ustalonych wcześniej reguł.
9. Perswazja – polega na wzbudzaniu w drugim człowieku pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływaniu na niego. W naszym przypadku warunkiem jest pozytywne wpływanie na osobę, np. motywując ją do zdrowego stylu życia, do spojrzenia siebie, swoje relacje i sprawy z innych, szerszych punktów widzenia.
10. Przywództwo – w naszym przypadku w ramach tej cechy może okazać się przydatne posiadanie przez psychologa następującego zestawu zasobów: pewność swoich zawodowych umiejętności, bycie konkretnym, jednoznacznym i jasnym w wypowiedziach, zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizowania.
11. Współpraca – chodzi tu o zdolność do współdziałania z innymi oraz pracy z grupą 8.
12. Dobra komunikacja – jest wynikiem wielu umiejętności, jak choćby: koncentracji, zdolności słuchania, bycia uważnym, empatycznym (o czym była mowa wcześniej), okazywania autentycznego zainteresowania drugiej osobie.
IV. KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE
Wyrażają się w skutecznym planowaniu i organizowaniu działań, a także ocenie efektów.
13. Zdolności adaptacyjne – określają wysoki stopień radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, a także zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.
14. Sumienność – posiadający taką cechę psycholog bierze odpowiedzialność za to, co powiedział i zrobił oraz wykonuje swoją pracę w sposób rzetelny.
15. Motywacja – oznacza chęć i zaangażowanie w swoją pracę, a nawet wykonywanie jej z pasją 9.
16. Kreatywność – przydaje się w pracy psychologa, jako zdolność do twórczego sięgania po zasoby klienta i odkrywcze możliwości, wskazywania mu różnych punktów widzenia, stosowania ciekawych porównań, metafor i innych narzędzi w sposób twórczy.
17. Umiejętność takiego poprowadzenia rozmowy, aby dobrze zorganizować czas – dotyczy bardziej kwestii organizacyjnych, choć okazuje się równie ważna.
6. Piękno umysłu, Dobry psycholog – 8 najważniejszych cech, 28.12.2018,
7. S. Zalewska, Zarządzanie emocjami, Akademia Młodego Ekonomisty, 12.10.2016,
8. S. Zalewska, Zarządzanie emocjami, Akademia Młodego Ekonomisty, 12.10.2016,
9. S. Zalewska, Zarządzanie emocjami, Akademia Młodego Ekonomisty, 12.10.2016,
W pracy psychologa przydaje się również otwartość umysłu (tzw. „umysł początkującego”), gdyż psycholog nie powinien trzymać się uprzedzeń, stereotypów ani z góry przyjętych ustaleń. Dobrze, aby umiał kwestionować wcześniej postawione diagnozy, otwierać się na nowe hipotezy, odkrycia i dotąd nieznane mu zjawiska 10. Niekwestionowanymi cechami powinny być także: uczciwość i posiadanie zasad etyczno-moralnych.
Posiadanie omówionych tu umiejętności oraz odpowiednie z nich korzystanie sprzyja wywołaniu w rozmówcy poczucia bezpieczeństwa (jak np. pewność swych kompetencji) i zaufania (np. empatia czy umiejętność odpowiedniego nazywania myśli i problemu klienta).
Jednak samo posiadanie zasobów to nie wszystko. Jak wiadomo, aby móc skutecznie z nich czerpać, należy jeszcze być ich świadomym, mieć do nich dostęp oraz umiejętność korzystania z nich. W tym celu należy wyeliminować lub przynajmniej zredukować wymienione w pierwszej części tego rozdziału czynniki utrudniające tę możliwość, np. sytuacje wywołujące distres, silne emocje czy gorszą kondycję fizyczną.
Efektywność pracy psychologa zacznie maleć, kiedy będzie on przemęczony psychicznie czy fizycznie, chory, zdenerwowany jakąś sytuacją bądź skupiony na własnym nierozwiązanym problemie. Wzrośnie natomiast, gdy będzie on przystępował do pracy wolny od nierozwiązanych konfliktów, wypoczęty, w pozytywnym lub choćby neutralnym nastroju.
10. Piękno umysłu, Dobry psycholog – 8 najważniejszych cech, 28.12.2018,
Skuteczna wymiana zasobów podczas pracy psychologa z klientem
Zasoby faktyczne (te uświadomione, do których mamy bezpośredni dostęp) wzrastają, gdy kierowani określoną potrzebą, podejmujemy w celu jej zaspokojenia określoną aktywność, gdy dokonujemy oglądu samych siebie i swych możliwości z szerszej perspektywy, kiedy wychodzimy poza własne granice w poszukiwaniu nowych rozwiązań 11.
Zgodnie z zasadą utrzymania zasobów Hobfolla, podczas dzielenia się zasobami, często są one uszczuplane, co manifestuje się np. spadkiem energii, sił, zniechęceniem, wypaleniem zawodowym czy nawet chorobą. Jeśli jednak odpowiednio gospodarujemy zasobami, wymiana może zachodzić na zasadzie „Win – Win” (wygrany – wygrany), np. w przypadku otrzymywania adekwatnej do włożonej pracy zapłaty, satysfakcji z wykonanej pracy czy spełnienia innych, ważnych dla nas na daną chwilę potrzeb 12.
Każda osoba czerpie energię z nieco innej sytuacji. Jakkolwiek wyróżnia się pewne emocjonalne zasoby, których otrzymywanie rekompensuje włożony wysiłek u wielu ludzi. Są to np.: możliwość swobodnej ekspresji (wyrażania siebie), odczucie bycia pomocnym, skutecznym, poczucie, że jest się ważnym dla drugiego człowieka, uznanie dla własnych dokonań, satysfakcja z dobrze wykonanej pracy.
Nie bez znaczenia pozostaje więc fakt wzajemności – którą bez wątpienia jest zapłata, ale też dodatkowy rodzaj „darów” otrzymywanych w wyniku interakcji z drugim człowiekiem. Przykładowo, psycholog, rozmawiając o potrzebach i problemach swego klienta, może zyskać: szerszy wgląd we własne potrzeby i życiowe sytuacje, nauczyć się nowych sposobów radzenia sobie z problemami. Tego typu wymiana dokonuje się samoistnie, poza formalnymi ustaleniami dotyczącymi zrównoważenia energii i rodzaju zasobów. Mimo jej istnienia, każdy człowiek, więc również psycholog, powinien samodzielnie regulować równowagę pomiędzy zasobami przekazywanymi a otrzymywanymi.
Na koniec należy podkreślić, że pojęcie zasobów ma charakter relatywny, gdyż o tym, czy dane dobro stanie się zasobem, czy przeszkodą, decyduje aktualna potrzeba lub cel danej osoby 13.
Naczelną wartością dla psychologa powinno być dobro człowieka. Psycholog powinien dbać o godność osoby ludzkiej, podmiotowość, autonomię oraz o jego prawo do swobodnego rozwoju 14. A będzie to możliwe, kiedy w pierwszym rzędzie zadba o własne potrzeby oraz odkryje zasoby, które umożliwią i ułatwią mu skuteczną pracę z drugim człowiekiem.
11. K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
12. K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
13. K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
14. Centrum Dobrej Terapii, Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, 05.05.2012,
Literatura:
1. Wikipedia Wolna Encyklopedia, 18.03.2020,
www.pl.wikipedia.org/wiki/Zasoby_(psychologia)
2. Pracownia Psychologiczna, Teoria zachowania zasobów Hobfolla,
www.psycholog.kr/blog/psychologia-zdrowia/teoria-zachowania-zasobow-hobfolla/
3. E. Prędka-Pawlun, Centrum Rozwoju Personalnego we Wrocławiu Innovative Management Sp. z o.o, Kurs: Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach
4. Mudyń K, Czy można mieć zasoby, nie mając do nich dostępu? Problem dostępności zasobów, Instytut Psychologii Stosowanej UJ, 05.02.2018,
www.uj.edu.pl/documents/1749407/6041d906-62d2-469e-a4ed-5a2b10feb356
5. Piękno umysłu, Dobry psycholog – 8 najważniejszych cech, 28.12.2018,
www.pieknoumyslu.com/dobry-psycholog-najwazniejsze-cechy/
6. Centrum Dobrej Terapii, Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, 05.05.2012,
www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/kodeks-etyczno-zawodowy-psychologa/
7. Gurgul A.,Centrum Zdrowia Psychicznego Feniks, Jak wykorzystać swoje osobiste zasoby?
www.czpfeniks.pl/jak-wykorzystac-swoje-osobiste-zasoby/
8. Rotberg I, Psychologia Współczesna, Zasoby wewnętrzne. Talenty. Mocne strony, 13.01.2015, www.igorrotberg.com/2015/01/13/zasoby-talenty-mocne-strony/
9. Paulinxd, Eduteka.pl, Zasoby osobiste – przykładowa klasyfikacja i właściwości, 29.03.2013,
www.eduteka.pl/doc/zasoby-osobiste-przykladowa-klasyfikacja-i-wlasciwosci
10. Turosz M, Od zasobów jednostki do zasobów systemu – a może odwrotnie? COACHING REVIEW 1/2018 (10) s. 31–45, ISSN: 2081-7029,
www.kozminski.edu.pl/fileadmin/wspolne_elementy/Jednostki/Czasopismo_MBA/Prakseologia/COACHING_REVIEW_1_2018_Turosz.pdf
11. Kryzysowi.pl, 5 uniwersalnych, życiowych zasad Miltona Ericksona, 03.10.2018,
www.kryzysowi.pl/5-zasad-miltona-ericksona/
12. Zalewska S., Zarządzanie emocjami, Akademia Młodego Ekonomisty, 12.10.2016,
www.gimversity.pl/files/document/a0f3ce240aa07e22679cc7ad6c603df61477257373.pdf
